ข้าวห่อลิลิตพระลอ

     วันที่ 13 กุมภาพันธ์ 2559 ที่ผ่านมาได้มีโอกาสไปร่วมงาน “สัมผัสรักนิรันดร์ตำนานพระลอ 1188 ปี เที่ยวแพร่ สนุก สุขไม่รู้จบ” ซึ่งจัดงานบริเวณอนุสาวรีย์พระลอ พระเพื่อน พระแพง อ.สอง จ.แพร่ โดยภายในงานมีกิจกรรมมากมาย เช่น การประกวดไก่สวยงาม ไก่ต่อไก่ตั้ง ไก่พระลอ การออกร้านจำหน่ายสินค้าของดีของเด่นอำเภอสอง กาดมั่วคัวแลง ขบวนแห่ขันหมากสู่ขอไก่ และขบวนแห่ของดีของแต่ละตำบลในอำเภอสอง การแสดงพิธีเปิดชุดเล่าขานตำนานพระลอ การแสดงจากเยาวชน การแสดงวัฒนธรรมดนตรี การประกวดพระเพื่อนพี่ พระแพงน้อง การประกวดนางฟ้าตัวและขันโตกดินเนอร์ ที่นำเอาข้าวห่อลิลิตพระลอมาแจกให้ได้รองท้องแก้หิว โดยห่อข้าวด้วยใบตองจึงแล้วมัดด้วยตอก(ธรรมชาติดี ชอบๆๆๆ)และที่ติดกับตอกมามีกระดาษสีน้ำตาลพิมพ์ด้วยหมึกดำพิมพ์ข้อความที่มาที่ไปของข้าวห่อพระลอให้ได้อ่านกัน เลยเอามาเขียนให้อ่านกันกับ “ข้าวห่อลิลิตพระลอ”
       

      ในอดีตกาลนานเท่าใดไม่ปรากฏ มีเมืองใหญ่เมืองหนึ่งชื่อ “แมนสรวง” มีเจ้าเมืองคือ “ท้าวแมนสรวง” ซึ่งมีพระโอรสองค์หนึ่งนามว่า “พระลอ” พระวรกายงดงามจนเป็นที่เลื่องลือไปไกลทั่วทุกสาระทิศ  กล่าวเมืองสรอง(ปัจจุบัน คือ อ.สอง จ.แพร่)ตั้งอยู่ทางใต้ของเมืองแมนสรวงเจ้าเมืองสรองชื่อ ท้าวไชยพิษณูกร มีพระราชธิดาฝาแฝด พระนามว่า “พระเพื่อน-พระแพง” ราชธิดาทั้งสองมีพระสิริโฉมที่งดงามเกินกว่าสตรีใดในหล้าจะสวยเทียมเท่า
วันนี้มีนักขับเพลงพเนจร ได้นับเพลงชมความงามของพระลอว่ามีรูปโฉมงามหล่อดุจเทพพระบุตร เมื่อพระเพื่อน-พระแพง ได้ฟังก็ทรงเคลิบเคลิ้มหลงรักพระลอ พระพี่เลี้ยงของสองพระนาง คือนางรื่นและนางโรย ได้พยายามหาวิธีต่างๆเพื่อจะให้ทั้งสองพระธิดาสมหวังในความรัก จึงได้ปรึกษากันไปเฝ้าปู่เจ้าสมิงพราย ร้องขอให้ปู้เจ้าสมิงพรายดลใจให้พระลอเดินทางมายังเมืองสรองให้ได้ ปู่เจ้าฯได้นั่งยามตรวจดูแล้วเห็นว่าเป็นบุพกรรมแต่ปางก่อนของสามกษัตริย์ จึงรีบให้ความช่วยเหลือดลใจให้พระลอร้อนใจต้องเดินทางมายังเมืองสรอง
     

     ครั้นได้ฤกษ์พระลอ จึงเข้าไปปลอบและอำลามเหสี แม่นมและเหล่าสนมกำนัน ยิ่งก่อเกิดความโศกเศร้าอาลัยอาวรณ์ไปทั่วทั้งวัง แม่นมของพระลอชื่อ นางศรีเพ็ญ ได้ทำข้าวห่อให้ด้วยความเป็นห่วงว่าระหว่างเดินทางหนทางจะทุรกันดาร กลัวว่าพระลอจะอดอยาก จึงได้จัดเตรียมห่อข้าวไว้ให้เสวยระหว่างทางยามหิว ห่อข้าวนั้นห่อด้วยใบตองตึง ภายในมีข้าวเข็มทอง(ข้าวเหนี่ยว)เป็นข้าวพันธุ์ดี จิ้นปิ้ง น้ำพริก ไข่ต้มและผักลวก ระหว่างเดินทางมาเมืองสรอง พระลอได้นำข้าวห่อมาเสวยและรำลึกนึกถึงความห่วงใยของแม่นมที่ได้เลี้ยงดูตนเองมาตั้งแต่ครั้นเป็นทารกจนกระทั่งเติบใหญ่ หยิบข้าวเข็มทองที่แม่นมเคยป้อนที่ละคำๆ ก็อดรำพันคิดถึงแม่นมผู้คอยเฝ้าเลี้ยงดูมาแต่อ้อนแต่อ้อดไม่ได้ ด้วยลักษณ์ห่อข้าวดังกล่าว ชาวบ้านได้ยึดถือเป็นแบบอย่างในการห่อข้าวสำหรับการเดินทาง
     ปัจจุบันข้าวห่อดังกล่าว ก็คือข้าวเหนี่ยวพันธุ์เข็มทอง แต่เนื่องจากว่าแม่นมของพระลอไม่มีผัว จึงมีการเรียกล้อเลียนเป็นข้าวคานทอง จึงเป็นเหตุให้เกิดมีการเรียกหญิงสาวที่ไม่ได้แต่งงานว่า “ขึ้นคาน” เกิดเป้นตำนานข้าวห่อลิลิตพระลอ และคำเรียกหญิงสาวที่ไม่แต่งงานว่าขึ้นคานรวมถึงข้าวสายพันธุ์เข้มทองที่ถูกเรียกว่า “ข้าวคานทอง”
เก็บตก การห่อข้าวลิลิตพระลอ จะมีการห่อเป็นชั้นๆ ชั้นนอกใช้ใบตองตึงห่อสำหรับห่อกับข้าวต่างๆรวม ชั้นในประกอบด้วยไข่ต้ม 1 ฟอง เกลือ 4 ห่อ น้ำพริกตาแดง 1 ห่อ จิ้นย่าง(หมู,เนื้อ,ปลา)ข้าวเหนียวหนึ่งห่อ ส่วนผักนั้นแต่เดิมสามารถหาเก็บระหว่างทาง แต่ปัจจุบันห่อรวมเข้าไปเลย

ข้อมูลจาก ตำนานลิลิตพระลอ รวบรวมโดย อบต.บ้านกลาง อ.สอง จ.แพร่

เรียบเรียงโดย นายคมสัน   หน่อคำ
083-7373307