ย่ำขาง นวดแก้เมื่อยล้านนา เรียบเรียงโดย นายคมสัน หน่อคำ

ย่ำขาง เป็นวิธีการบำบัดรักษาอาการเจ็บปวดทางร่างกาย  สำหรับวิธีการรักษานั้น หมอเมืองจะใช้เท้าชุบน้ำยา เช่น น้ำไพลและน้ำมันงา  แล้วย่ำบนขางหรือผาลที่เผาไฟจนร้อนแดงแล้วจึงย่ำบนร่างกายของผู้ป่วย บริเวณที่มีอาการเจ็บปวด   พร้อมทั้งเสกคาถาอาคมกำกับด้วย  ในอดีตหมอเมืองจะใช้เท้าย่ำรักษาส่วนต่างๆของร่างกายรวมทั้งศีรษะด้วย แต่ต่อมามีการปรับเปลี่ยนเป็นใช้มือหรือลูกประคบนวดในส่วนของศีรษะแทน   ส่วนอื่นๆ ของร่างกายยังคงใช้เท้าย่ำเหมือนเดิม  หมอเมืองที่รักษาผู้ป่วยด้วยวิธีการย่ำขางเรียกว่า “หมอย่ำขาง”

          สำหรับ “ขาง” คือผาลไถ สำหรับใช้ไถนา ขนาดประมาณ 8X6 นิ้ว ปลายแหลม เป็นโลหะเหล็กผสมพลวงที่นำไปหล่อเป็นใบขาง เนื่องจากขางเป็นอุปกรณ์ที่ใช้ในการไถนาที่ใช้กันมาตั้งแต่สมัยโบราณ เชื่อกันว่ามีความขลังและศักดิ์สิทธิ์ เพราะสามารถไถนาปลูกข้าวเลี้ยงคนทั้งโลกได้ อีกทั้งมีคุณสมบัติไม่เป็นสนิมง่ายและในตัวขางมีแร่ธาตุบางชนิดที่เป็นตัวยาสามรถใช้รักษาโรคได้ ในสมัยก่อนหากเด็กมีอาการเจ็บปากเจ็บลิ้น จะนำขางที่เผาแล้วไปแช่น้ำให้เด็กดื่ม ทำให้อาการเจ็บป่วยนั้นหายได้ หมอเมืองบางคนเชื่อว่า ความร้อนจากขางจะทะลุทะลวงเข้าไปในร่างกายผู้ป่วยได้ลึกกว่าการใช้โลหะอย่างอื่น ในอดีตมีการใช้ขางรักษาหลายวิธี เช่น “ย่ำขาง” คือการเอาเท้าชุบน้ำยาแล้วไปย่ำหรือวางบนขางที่เผาจนร้อนแดงแล้ว ไปย่ำบริเวณร่างกายผู้ป่วยที่มีอาการเจ็บปวด การรักษาด้วยวิธีนี้ยังมีอยู่ในปัจจุบัน, “ปึ๊ขาง” คือ การเป่าหรือการพ่นน้ำยา  ลงบนขางที่เผาจนร้องแดง ทำให้ไอน้ำพุ่งไปประทะกับร่างกายผู้ป่วย บริเวณที่มีอาการเจ็บปวด, “จู้ขาง” คือ การเอาห่อยาสมุนไพรชุบน้ำยา มาวางบนขางแล้วเอาไปประคบบริเวณร่างกายผู้ป่วยที่มีอาการเจ็บปวด

กลุ่มอาการหรือโรคที่สามารถบำบัดรักษาด้วยวิธีการย่ำขางได้แก่ กลุ่มอาการปวดเมื่อยกล้ามเนื้อ ปวดข้อ ปวดเอ็น ปวดกระดูก กล้ามเนื้อรีบ หรือเป็นโรคที่หาสาเหตุไม่เจอ แต่มีอาการปวด อาการชาตามเนื้อตัว บริเวณหลัง เอว สะโพก หรือตามลำกล้ามเนื้อ ในกลุ่มอาการอัมพฤกษ์ อัมพาต ซึ่งเกิดจากธาตุลมติดขัดทำให้เส้นเอ็นกล้ามเนื้อตึงแข็งย่ำให้เลือดลมมาปรกติ ในสตรีบางรายที่ปวดประจำเดือน และมาไม่ปรกติ ( ข้อห้ามในการย่ำขาง ห้ามย่ำสตรีมีครรภ์ และขณะมีประจำเดือนหรือผู้ที่มีการผ่าตัดร่างกาย โรคหัวใจ โรคมะเร็ง โรคปอด โรคหืด และผู้ป่วยที่มีไข้ขึ้นสูง )

 

          เมื่อรักษาด้วยการย่ำขางเสร็จแล้ว หมอเมืองก็จะบอกให้ผู้ป่วยต้องยึดถือข้อห้าม  เพื่อให้อาการเจ็บป่วยหายเร็วขึ้น โดยเฉพาะเรื่องอาการกินที่หมอย่ำขางเชื่อว่าเป็นของแสลงซึ่งจะทำให้ ผู้ป่วยมีอาการเจ็บปวดและจะกลับมาเป็นซ้ำอีก ได้แก่ หน่อไม้ ผักชะเอม บอน ทุเรียน ไข่ เนื้อไก่ เนื้อวัว ปลาไหล ของหมักดอง หอย ปลาไม่มีเกล็ด และกบ

 

ที่มาข้อมูล มูลนิธิโครงการหลวง,อาศรมศรมงคล,สมาพันธ์การแพทย์แผนไทยล้านนา